Overzicht van de
geschiedenis van Rhoon en Poortugaal, zoals gebruikt in de tentoonstelling “25
jaar Albrandswaard”.
Bronnen:
De Kronijken
van Vermaat van 1808-1852
De eerste eeuwen van Rhoon – T.A. van der Vlies
De Archeologie van
IJsselmonde – A. Carmiggelt en E.J.
van Ginkel
Portugal na Holanda – T.A. van der Vlies
BOOR nieuws nr.5
De oudste bedijkingen in het
westen van het eiland IJsselmonde – G.J. Vermaat
Prehistorie
– Nieuwe Steentijd (5300-2000 v.Chr.)
In de Steentijd
gingen jagers, vissers en voedselverzamelaars langzaam over op het
boerenbestaan.
In 2003-2004 is een
kleine kampplaats opgegraven aan de oever van een kreek onder Portland. Men vond houtskool en verbrande visresten van
snoek en paling. Het was geen permanente woonplaats, want men vond geen
aardewerk of vuurstenen werktuigen.
Prehistorie
– Bronstijd (2000-800 v.Chr.)
De mensen gingen in
deze periode naast vuurstenen- ook bronzen werktuigen gebruiken. Er zijn niet
veel vindplaatsen in onze streek. Het was hier toen te nat en te moerassig.
Prehistorie
– IJzertijd (800 v.Chr. – begin jaartelling)
In deze tijd gaat
men gebruik maken van ijzer i.p.v. brons. Bij Poortugaal is een woonplaats uit
de IJzertijd gevonden.
Door een stelsel
van kreken werd de grond ontwaterd. Droge veengronden werden door de boeren
gebruikt. Later werd het gebied door overstromingen weer onbewoonbaar.
Romeinse
tijd (begin jaartelling – 300)
Tijdens de Romeinse
overheersing woonden er veel mensen op IJsselmonde. Men leefde van veeteelt,
akkerbouw en handel. Bij
Portland werden Romeinse munten gevonden.
In Poortugaal zijn
in 1970 de resten van een Romeinse villa opgegraven en een duiker, die twee watertjes met elkaar verbond. In 1991 is aan de Oostdorpseweg in Poortugaal een Romeins grafveld gevonden. Na
het verval van het Romeinse Rijk waren grote delen van het land verlaten en
verwilderd tot moeras.
In de 6e
en 7e eeuw was er bewoning in kleine nederzettingen langs de
Maasoevers.
In onze streek vond
in deze tijd de verspreiding van het Christendom
plaats vanuit Vlaardingen, waar de Engelse Willibrord een kerk stichtte.
Vroege
Middeleeuwen (300-1000)
RHOON
De naam Rhoon zou
uit deze periode stammen. De naam duidt op ontginning van een bebost gebied.
Overigens was Rhoon
niet op de huidige plaats, maar het betrof het gebied tussen Poortugaal en
Rhoon aan de noordkant van de polder Albrandswaard.
Middeleeuwen
(1000-1200)
RHOON
In 1190 koopt Biggo van Duiveland een stuk
grond onder Pendrecht en het recht om land in te
polderen.
De plaats waar hij
kerk en huis sticht is gelegen ongeveer waar nu
kasteel en kerk liggen.
Oud-Rhoon was de eerste polder in Rhoon, gelegen
tussen Oud-Rhoonsedijk, Werkersdijk
en Dorpsdijk.
ALBRANDSWAARD
De kern van de
polder Albrandswaard was omstreeks het jaar 1130 nog een eilandje in een brede
rivierarm, de Waal geheten. Door de hoge ligging was een bedijking niet
noodzakelijk.
In 1411 besloot Jacob van Rijsoord om de Waard in
te polderen door de Waal af te sluiten met een dam bij Poortugaal en een bij
Rhoon en ertussen een dijk te leggen.
Bij de Sint Elizabethsvloed van 1421 brak deze buitendijk door,
waardoor het Waaltje in Poortugaal ontstond.
Middeleeuwen
(1200-1300)
ALBRANDSWAARD
In 1201 wordt de
naam voor het eerst genoemd in een oorkonde van Dirk VII van Holland, waarin de
schenking werd verwoord van “het land Alebrandesward”
aan de kerk van Sinte Marie
te Ter Doest in West-Vlaanderen.
De oorkonde is het
oudste document van het Gemeentearchief Rotterdam.
POORTUGAAL
Het dorp Poortugaal
hoorde tot de Heerlijkheid van Putten. De Heer van Putten begint aan het eind
van de 12e eeuw met het aanleggen van dijken. Hij bouwt rond 1200
een houten huis en een houten kerkje, nabij de huidige dorpskerk. Dit dorpje in
wording zou hij in leen gegeven hebben aan een Portugese edelman, met wie hij
tijdens de kruistochten vriendschap had gesloten. Deze gaf de naam en het wapen
van zijn vaderland aan het dorpje.
Kasteel
van Rhoon
Een opvolger van Biggo bouwt in 1240 een huis met toren. Het was een
verdedigbaar huis met een gracht eromheen en stond waarschijnlijk bij het
waaltje achterin het bos bij het huidige kasteel.
In de Middeleeuwen
wordt het kasteel her- en verbouwd. In 1598 heeft de laatste grote verbouwing
plaatsgevonden. Het wordt dan een buitenplaats in plaats van een verdedigbaar
kasteel.
Als dank voor
bewezen diensten wordt Rhoon in 1297 door de graaf van Holland verheven tot een
“Hooge Heerlijkheid”. De Heer van Rhoon mag dan zelf
belastingen opleggen en tol heffen, rechtspreken, aangeslibde grond bedijken en
benoemingen doen. Hij krijgt ook een zetel in de Staten van Holland. De Heer
van Rhoon was dus een invloedrijk persoon.
Nadat Rhoon een
Hoge Heerlijkheid is geworden moet de Heer van Rhoon ook zorgen voor een
gevangenis. De toren en de kelders van het Kasteel van Rhoon worden hiervoor
gebruikt. De Gerechtsplaats, waar misdadigers werden terechtgesteld, was op de
hoek van de Dorpsdijk en de Rijsdijk (waar nu het beeld van Biggo
staat). Hendrick Cornelisz.
Keyzer was in 1720 de laatste die hier werd onthoofd.
Late
Middeleeuwen (1300-1400)
Kasteel Valckesteyn
Op enkele
kilometers afstand van de kerk, daar “waar Maas en Merwe
zich vereenigen”,
bouwt de Heer van Putten rond 1310 kasteel “Valckesteyn”.
Bij verdere inpolderingen verliest “Valckesteyn” zijn rol als verdedigingswerk en wordt later
gebruikt als jachtslot.
In 1827 is het
kasteel afgebroken. De stenen werden verkocht voor 1 gulden de honderd.
Late
Middeleeuwen (1400-1500)
Brand!!
In 1489, tijdens de
Hoekse en Kabeljauwse twisten, kwam een bende van 300 man uit Rotterdam in
roeiboten op plundertocht naar Rhoon en Poortugaal. Op de terugtocht staken zij
de woningen en schuren in brand. In Schiedam had men de vlammen gezien en de
Schiedammers kwamen te hulp. Samen met de boeren werden de Rotterdammers gedood
of gevangen genomen.
Het dorp Poortugaal
is waarschijnlijk in deze tijd op de huidige plaats, dichter bij de haven,
herbouwd.
Vroeg
Moderne tijd (1500-1700)
Het bezit van “Heerlijke rechten” gaf de
Heer veel macht en rijkdom, door o.a.
- benoeming van ambtenaren (verkoop van
ambten)
- recht van aanwas (bedijken van slikken)
- innen van boetes
- veer van Rhoon naar Oud-Beijerland
- tol tussen Rhoon en Pendrecht
en omgekeerd.
Aan het eind van de
18e eeuw verliest de Heer zijn voorrechten.
In de Middeleeuwen
was er een groot verschil tussen stedelingen (poorters) en dorpsbewoners. De
stedelingen hadden rechten (en plichten), beschreven in een Keurboek.
De dorpelingen
werden zwaar belast, o.a. door de Heerlijke rechten. Zij mochten uit
concurrentieoverwegingen van de Gilden geen nijverheid bedrijven. Als de Heer
ten strijde trok moesten zij soldaten leveren.
In 1683 is de Heer
van Rhoon zo verarmd dat hij het kasteel en alles wat erbij hoort moet
verkopen.
Vroeg
Moderne tijd (1700-1800)
In de Franse Tijd
(1795-1813) gold het devies “vrijheid, gelijkheid en broederschap”. De adel verliest zijn voorrechten en dit gold
ook voor de Heer van Rhoon. Zo gaan de inkomsten uit boetes en rechten naar de
Franse staat en de Heerlijkheid verarmt.
In 1830 wordt de
heerlijkheid van Rhoon en het kasteel verkocht.
Moderne
tijd (1800-1900)
In 1810 moest aan de
Fransen belasting betaald worden (kopgeld), fl. 1,--
voor iedere man. Voor Poortugaal bedroeg dit fl. 523,-- en voor Albrandswaard fl. 132,--.
(Kronijken van Vermaat)
ALBRANDSWAARD
In 1841 wordt de
gemeente Albrandswaard en Kijvelanden samengevoegd
met de gemeente Poortugaal.
"Den 3 Januarij
is Poortugaal en Albrandswaard Gekommineerd en Eennen Gemeente Geworden En is tot burgemeester op Nieuw
over de byde Gemeente aangestelt
Petrus Cornelis Kluyt En
tot Gemeente raad B. Leenkeek Eerste Assessor En A. Velgersdijk tweede Assessor Jan Hoek H. Vermaat
en A. v.d. Waal Cornelis Langstraat Dat Waren de
Gemeenteraad En Leden die op Nieuw die post zyn In
ingetreden."
(Kronijken van Vermaat)
Moderne
tijd (1900-2010)
In 1933 annexeert
Rotterdam Pernis en Hoogvliet.
Delen van het
noorden van Rhoon (
1985 - Rhoon en
Poortugaal worden samengevoegd tot de gemeente Albrandswaard.
Meeuwenplaat-,
Zalmplaat en Boomgaardshoek en het land ten westen
van de Hofweg gaan naar de gemeente Rotterdam.